Σε ένα κομβικό σημείο της Ευρώπης, η Ξάνθη διαθέτει την καταπράσινη ομορφιά της ελληνικής φύσης και την ιστορική παράδοση που αξίζει να γνωρίσεις.
Στολίδι του νομού χαρακτηρίζεται με βεβαιότητα τη πρωτεύουσά του η πόλη της Ξάνθης. Δύο μύθοι ερίζουν για την προέλευση του ονόματός της. Ο πρώτος αναφέρει πως η Ξάνθη ήταν μία από τις κόρες του Ωκεανού με την Τηθύα ο δεύτερος πως η Ξάνθη ήταν μία Αμαζόνα βασίλισσα της περιοχής. Το όνομα της πόλης μνημονεύεται ως «Ξάνθεια» τον 1ο αι. π.Χ. από τον Στράβωνα ευρήματα ωστόσο μαρτυρούν τον οικισμό της περιοχής ήδη από τη νεολιθική εποχή.
Η πόλη της Ξάνθης χωρίζεται στα δύο με έναν φυσικό τρόπο αφού μέσα από αυτήν περνάει ο ποταμός Κόσυνθος. Στη δυτική πλευρά βρίσκονται η Παλιά και η Νέα Πόλη και στην ανατολική ο συνοικισμός «Σαμακώβ» ο οποίος είναι και αρκετά αραιοκατοικημένος. Η συνάντηση διαφορετικών τάσεων και επιρροών στην περιοχή δημιούργησε ένα μοναδικό αρχιτεκτονικό χαρμάνι το οποίο ειδικά στην περιοχή της Παλιάς Πόλης δημιουργεί μία μοναδική ατμόσφαιρα. Από τη Νέα Πόλη ξεχωρίζουν η πλατεία Βασιλέως Γεωργίου με τον Πύργο Ωρολογίου και φυσικά οι Καπναποθήκες ενδεικτικές του πλούτου και της δόξας που γνώρισε η περιοχή από την καλλιέργεια και την εμπορία του καπνού. Το Λαογραφικό Μουσείο, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας και η Πινακοθήκη αποτελούν ορισμένους από τους απαραίτητους σταθμούς σε μία επίσκεψη στην πόλη ενώ δεν θα μπορούσαμε να παραλείψουμε και την οικία γέννησης του Μάνου Χατζηδάκι.
Τα αξιοθέατα και οι διαδρομές συνεχίζονται και εκτός πόλης. Σε κοντινή απόσταση βρίσκεται το βυζαντινό κάστρο Ξάνθειας το οποίο χρονολογείται τον 12ο αι. μ.Χ.. Φημισμένες είναι οι Ιερές Μονές και οι Ναοί του νομού καθώς στην περιοχή την περίοδο από το 950 μέχρι και το 1350 μ.Χ. είχε ιδρυθεί μεγάλος αριθμός αυτών και η επικράτεια είχε πάρει την ονομασία Παπίκιο αποκτώντας αίγλη ισάξια με αυτή του Αγίου Όρους. Σε μία εξ αυτών στην Ιερά Μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας στεγάζεται και το εκκλησιαστικό μουσείο της Μητρόπολης Ξάνθης.
Σχεδόν 20 χιλιόμετρα από την Ξάνθη βρίσκεται η Σταυρούπολη, η χώρα των αρχαίων Διών το σημαντικότερο Νεστοχώρι του Νομού. Ακολουθώντας το δρόμο για την Σταυρούπολη και στρεφόμενοι προς το χωριό Λειβαδίτης στα 1300μ. υψόμετρο ο περιηγητής εντοπίζει ένα δασικό μονοπάτι το οποίο οδηγεί στον μεγαλύτερο καταρράκτη των Βαλκανίων, τον καταρράκτη του Τραχωνίου. Στα 30 χιλιόμετρα από την πρωτεύουσα του νομού βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος των Αβδήρων, πατρίδα του Δημόκριτου, του Πρωταγόρα και του Ανάξαρχου. Οι εξορμήσεις είναι πολλές και από αυτές δεν θα μπορούσε να λείπει ένα οδοιπορικό στα Πομακοχώρια. Είναι τα χωριά που διασχίζει ο Κόσυνθος προτού φτάσει στην Ξάνθη. Ένα από τα σημαντικότερα μνημεία της φύσης στην περιοχή βρίσκεται βόρεια της πόλης στο Δάσος της Χαϊντούς με τις αιωνόβιες οξιές και πολλά σπάνια είδη πανίδας.
Οι προτάσεις για εξερεύνηση στην Ξάνθη φαίνεται να μη σταματούν ποτέ όμως ιδιαίτερο ενδιαφέρον συγκεντρώνουν και οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που διοργανώνονται όλο τον χρόνο. Από τα πιο γνωστά το καρναβάλι της Ξάνθης αλλά και οι γιορτές της Παλαιάς Πόλης που λαμβάνουν χώρα τον Σεπτέμβρη. Ξεχωριστό ενδιαφέρον για το πιο νεανικό κοινό έχει το καλοκαιρινό river party στο Νέστο με τη συμμετοχή πολλών γνωστών καλλιτεχνών.
Γαστρονομία και προϊόντα
Σε προεξέχουσα θέση ανάμεσα στα τοπικά προϊόντα βρίσκονται τα καπνά. Μία μεγάλη παράδοση ετών η οποία έχει δημιουργήσει καπνικά προϊόντα κορυφαίας ποιότητας φημισμένα ανά τον κόσμο. Ξεχωριστή είναι και η γαστρονομία της περιοχής αφού σε αυτό το σταυροδρόμι πολιτισμών οι πολλαπλές επιρροές έχουν δημιουργήσει μία κουζίνα ξεχωριστή και ιδιαίτερη γεμάτη από κεμπάπ, παστουρμαδόπιτες, σαραγλί και γλυκά ταψιού. Η ανεπτυγμένη κτηνοτροφία και τυροκομία της περιοχής έχει δημιουργήσει επίσης δύο ξεχωριστά προϊόντα την φέτα και το κασέρι ΠΟΠ ενώ χαρακτηριστικά δείγματα της λαϊκής τέχνης είναι τα χάλκινα προϊόντα.