Με μακραίωνη ιστορία και θρύλους να ντύνουν κάθε τους σημείο τα Ιωάννινα δίκαια έχουν χαρακτηριστεί ως η πόλη των γραμμάτων και των Τεχνών.
Το μαγικό σκηνικό που συνθέτει η λίμνη Παμβωτίδα με το μικρό νησάκι της και τη θέα του Βυζαντινού κάστρου είναι λίγα μόνο από τα στοιχεία που μαγεύουν τον κάθε επισκέπτη από την πρώτη στιγμή της άφιξής του στην πόλη. Οι πρώτες ενδείξεις ανθρώπινης δραστηριότητας στην περιοχή ανακαλύφθηκαν στο κοντινό σπήλαιο της Καστρίτσας και ανάγονται στην παλαιολιθική εποχή. Το πρώτο όνομα της πόλης όμως το εντοπίζουμε σε κείμενα του ιστορικού Προκόπιου 524 μ.Χ. και αναφέρεται ως Ευροία.
Η ίδρυση της πόλης τοποθετείται τον 6ο αιώνα και τα εύσημα ανήκουν στον Βυζαντινό Αυτοκράτορα Ιουστινιανό η τωρινή της ονομασία προέρχεται πιθανότατα από την Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου που βρισκόταν εντός του κάστρου. Το κάστρο της αποτελεί το αρχαιότερο βυζαντινό κάστρο και είναι σίγουρα ένα από τα βασικότερα αξιοθέατα της πόλης. Σε αυτό είχε την έδρα του ο περιβόητος Αλή Πασάς και αρκετά από τα αξιοθέατα εντός του ανάγονται σε εκείνη την εποχή. Το κάστρο περιλαμβάνει την ακρόπολη με το Ασλάν Τζαμί, την ακρόπολη με το Ιτς Καλέ, την παλιά πόλη και τον εξωτερικό περίβολο. Στο Ιτς Καλέ βρίσκουμε το Βυζαντινό Μουσείο, το Φετιχέ Τζαμί, τον τάφο του Αλή Πασά και τον πύργο Βοημούνδου. Στο εσωτερικό του κάστρου βρίσκεται το Δημοτικό Εθνογραφικό Μουσείο στο τζαμί του Ασλάν Πασά όπου στα εκθέματα συγκαταλέγεται και το Δαμασκηνό σπαθί του Καραϊσκάκη, αλλά και το Μουσείο Φώτη Ραπακούση όπου διατηρείται μία εντυπωσιακή έκθεση με όπλα και ξίφη.
Στην κεντρική πλατεία της πόλης εντοπίζουμε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων εντός του πάρκου Λιθαρίτσια. Πινακοθήκες, λαογραφικά μουσεία αλλά και το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων αφηγούνται με τον πιο γλαφυρό τρόπο την ιστορία της περιοχής. Η περιήγηση στην πόλη είναι δύσκολο να σταματήσει αφού τα σοκάκια και τα αξιοθέατα φαντάζουν σαν να μην τελειώνουν ποτέ. Η λίμνη Παμβωτίδα όμως είναι εκεί γαλήνια και περιμένει να την ανακαλύψουμε.
Τα νερά της λίμνης πηγάζουν από τρεις πηγές που βρίσκονται στους πρόποδες του όρους Μιτσικέλι και θεωρείται πως πρωτοσχηματίστηκε το 10.000 π.Χ.. Διαθέτει σημαντική χλωρίδα και πανίδα ενώ σε αυτήν λειτουργεί και ο ιχθυογεννητικός σταθμός της Δημοτικής Επιχείρησης Λίμνης Ιωαννίνων (ΔΕΛΙ) όπου παράγονται κάποιες ποσότητες ελληνικού χαβιάρι. Στα νερά της πνίγηκε η κυρά Φροσύνη μαζί με άλλες 17 γυναίκες έπειτα από εντολή του Αλή Πασά. Εντός της λίμνης βρίσκεται και το περίφημο νησάκι με το μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα. Εδώ βρίσκεται και το Μουσείο Αλή Πασά όπου βρήκε το θάνατο ο Αλής. Καραβάκια που ξεκινούν από το Μώλο συνδέουν το νησί με τα Ιωάννινα.
Στα 12 χιλιόμετρα από την πόλη των Ιωαννίνων βρίσκεται και το Μουσείο Κέρινων Ομοιωμάτων του Πάνου Βρέλλη όπου αναπαρίστανται σημαντικές στιγμές της ελληνικής ιστορίας. Μόλις 4 χιλιόμετρα από την πόλη συναντάμε και το ηλικίας 1.500.000 ετών σπήλαιο του Περάματος με την εντυπωσιακή ποικιλία σταλακτιτών και σταλαγμιτών. Το τρενάκι του Περάματος συνδέει με έναν πιο ρομαντικό τρόπο την πόλη με το σπήλαιο.
Τοπικά προϊόντα και γαστρονομία
Ο πλούτος της λίμνης έχει προσφέρει πολλά στη γαστρονομία της περιοχής. Βατραχοπόδαρα, χέλια και πέστροφες βρίσκονται σε περίοπτη θέση μαζί με τις γιαννιώτικες πίτες με χόρτα από την περιοχή. Το γλύκισμα Σκερ Μπουρέκ από αμύγδαλο, ζάχαρη και ροδόσταγμα και τα Μετσοβίτα αμυγδαλωτά είναι από τα δημοφιλέστερα τοπικά γλυκά μαζί με τα παραδοσιακά γλυκά του κουταλιού. Από τα πιο πρωτότυπα προϊόντα είναι τα λικέρ χωρίς αλκοόλ αλλά και τα σερμπέτια κάτι σαν γλυκό κρασί με μέλι και αρώματα λουλουδιών και φρούτων.
Ένας ιδιαιτέρως παραγωγικός τομέας της περιοχής είναι αυτός της γαλακτοκομίας. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι εδώ βρίσκεται ειδική τυροκομική σχολή με εμπειρία μεγαλύτερη των 96 χρόνων αλλά και η Γαλακτοκομική Σχολή Ιωαννίνων.
Η τέχνη της αργυροχρυσοχοΐας των Ιωαννίνων χάρισε φήμη, δόξα και πλούτη στην πόλη στο πέρασμα των αιώνων και φτάνοντας στο σήμερα εξακολουθεί να δημιουργεί μοναδικά κομψοτεχνήματα.